Cứu ĐBSCL trước nguy cơ sụt lún

Theo kết quả nghiên cứu sơ bộ dự án “Rise and Fall” tại ĐBSCL do Đại học Cần Thơ phối hợp với Đại học Utrecht (Hà Lan) thực hiện, sự sụt lún đang trở thành vấn đề đáng quan ngại.

Với tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu, mức độ gia tăng mực nước biển tuyệt đối khoảng từ 3 – 4 mm/năm; nhiều phần diện tích ở nông thôn vùng ĐBSCL mức độ sụt lún khoảng 10 – 20 mm/năm, riêng khu vực thành thị và các khu công nghiệp mức độ sụt lún lên đến khoảng 25 mm/năm. Với tốc độ sụt lún này, ĐBSCL đang đối mặt với nhiều nguy cơ như mất đất, bờ biển sẽ bị sạt lở mạnh, mất rừng; mặn xâm nhập sâu vào các sông và tấn công tầng nước ngầm…

Cảm nhận rõ sự tác động của sụt lún, Cà Mau – mảnh đất cuối cùng của Tổ quốc có nguy cơ biến mất chỉ trong vài thập niên nữa. Các chuyên gia của Viện Địa kỹ thuật hoàng gia Na Uy (NGI) từng đưa ra con số khiến nhiều người phải giật mình: Mỗi năm, tỉnh Cà Mau sụt lún 1,56-2,3cm.

Mới đây, một báo cáo của Sở NN&PTNT tỉnh Cà Mau cho biết hằng năm tỉnh phải bỏ ra hàng trăm tỉ đồng để đối phó tình trạng sạt lở, sụt lún, nước dâng.Và nếu mực nước tiếp tục dâng như hiện nay thì trong thời gian tới, có khoảng 90.000ha đất sản xuất (tương đương 1/6 diện tích của tỉnh) có nguy cơ bị ngập, nhất là hai huyện cực nam Năm Căn và Ngọc Hiển.

Sụt lún đã trở thành nỗi lo chung của cả vùng ĐBSL, mà nguyên nhân chính là do tác động của việc khai thác ồ ạt nguồn nước dưới đất trên quy mô lớn từ những năm 90 của thế kỷ 20.

Phân tích rõ điều này, GS Piet Hoekstra (ĐH Utrecht, Hà Lan), Giám đốc điều hành dự án “Rise and Fall” cho rằng, ĐBSCL đang có những thay đổi nhanh chóng do quá trình đô thị hóa và chuyển đổi sử dụng đất đai nhằm phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, dẫn đến gia tăng khai thác tài nguyên nước dưới đất trên quy mô lớn.

Điều này làm gia tăng nguy cơ cạn kiệt nguồn nước, sụt lún đất với vận tốc lên đến vài xen ti mét/năm, gia tăng rủi ro do ngập lũ làm mất diện tích đất canh tác nông nghiệp và gây ra các tác động tiêu cực đến hệ thống các công trình và cơ sở hạ tầng.

Ngoài khai thác nước ngầm, việc các lớp trầm tích dày bị nén; tác động của điều kiện tự nhiên; cơ sở hạ tầng như đường sá, nhà cao tầng, các công trình lớn và quá trình kiến tạo địa chất bị đứt gãy… cũng là những lý do dẫn đến sụt lún đất.

*Chủ trương cần, hành động khẩn

Ngăn chặn tình trạng sụt lún ở ĐBSCL, các chuyên gia cho rằng, cần hạn chế khai thác nước ngầm. Một nhóm các nhà khoa học đề xuất, để hạn chế khai thác nước ngầm, cần căn cứ vào từng tiểu vùng cụ thể để có giải pháp phù hợp.

Cụ thể, vùng thượng nguồn có nguồn nước mặt dồi dào có thể xây dựng các hồ trữ nước trong mùa lũ, kết hợp với việc giảm sản xuất lúa vụ 3 và giảm xây dựng đê bao để vừa giữ được nước mặt, vừa bổ cập cho nước ngầm.

Vùng trung tâm với các đô thị cần nghiêm cấm khai thác nước ngầm, khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp chế biến thủy sản, đầu tư công nghệ để tái sử dụng nước thải.

Vùng thứ ba là vùng ven biển cần xây dựng các hồ chứa nước mưa kết hợp với việc xây dựng đường ống cấp nước dẫn từ khu vực thượng nguồn về cung cấp cho vùng này.

Song song đó, từng hộ dân ở khu vực ven biển cần được khuyến khích xây dựng các bể chứa nước mưa để phục vụ sinh hoạt, bởi hiện nay họ phụ thuộc nhiều vào nguồn nước ngầm.

Ngoài những giải pháp cụ thể này, Thạc sĩ Kỷ Quang Vinh, Chánh Văn phòng công tác biến đổi khí hậu Cần Thơ cho rằng, phải có chủ trương từ trung ương không cho khai thác nước ngầm từ hộ gia đình cho tới từng địa phương. “Phải làm điều này ngay bây giờ, nếu chậm trễ thì phải cần đến 10 hay 20 năm nữa mới khôi phục được tầng nước ngầm ở ĐBSCL”, ông Vinh cảnh báo.